هورمون رشد یا Growth hormone که به اختصار با حروف GH نیز نشان داده می‌شود، نوعی هورمون پپتیدی با 191 واحد آمینو اسید می باشد و پلی پپتیدی تک زنجیره‌ای است.

این هورمون که سوماتوتروپین (somatotropin) نیز نامیده می‌شود، سبب رشد، تقسیم سلول‌ها و بازسازی سلول‌ها می‌شود که در نتیجه رشد ماهیچه و استخوان و در مجموع رشد انسان را در پی دارد.

هورمون رشد در بخش قدامی غده هیپوفیز تولید، ذخیره و ترشح می‌شود. سوماتوتروپین همچنین غلظت گلوکز و اسیدهای چرب آزاد را افزایش داده و محرک هورمون IGF-1 نیز می‌باشد.

فرق میان GH و HGH چیست؟
در واقع HGH همان GH است که صرفا اشاره به نوع انسانی این هورمون دارد. (مخفف Human Growth Hormone)

فرق میان سوماتوتروپین و سوماتروپین چیست؟
سوماتروپین، فرم نوترکیب سوماتوتروپین است که استفاده‌های درمانی و تجویزی دارد.

سوماتروپین برای اختلالات رشدی کودکان (ناشی از کمبود هورمون رشد) و یا کمبود هورمون رشد در بزرگسالان استفاده می‌شود.

این هورمون همچنین در میان ورزشکاران نیز استفاده می‌شود که حرف و حدیث در این باب بسیار است.

هورمون رشد چگونه و از کجا ترشح می شود؟
همانطور که مختصر گفته شد، هورمون رشد از سلول‌های سوماتوتروپیک واقع در هیپوفیز قدامی آزاد می‌شود. تنظیم این فرآیند، توسط غده هیپوتالاموس صورت می گیرد. به عبارتی هیپوتالاموس با دو نوع هورمون تحت عناوین “هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GHRH) یا سوماتوکرینین” و “هورمون مهار کننده هورمون رشد (GHIH) یا سوماتوستاتین” میزان تولید و ترشح هورمون رشد توسط هیپوفیز قدامی را تنظیم می کند.

پس می توان گفت که گاهی اوقات اختلالات در زمینه هورمون رشد، جدا از مشکلات غده هیپوفیز می‌تواند مربوط به هیپوتالاموس باشد، چرا که ترشح هورمون رشد وابسته به میزان تعادل این دو هورمون است که از غده هیپوتالاموس به رگ‌های اطراف هیپوفیز وارد می‌شود.

چه عواملی می تواند سبب افزایش ترشح هورمون رشد شود؟
همانطور که در قسمت قبلی عنوان شد، ترشح سوماتوتروپین تحت تاثیر هورمون‌های آزاد کننده هیپوتالاموس است.

عواملی مانند خواب، ورزش، تغذیه، استرس، جنسیت، سن و سایر هورمون‌ها بر ترشح این هورمون تاثیر گذارند که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

1. هورمون‌های پپتیدی
هورمون آزاد کننده هورمون رشد یا سوماتوکرینین که به آن اشاره کردیم.
گرلین که هورمون گرسنگی می‌باشد. (گرسنگی از عوامل مثبت برای ترشح هورمون رشد می‌باشد، البته نه گرسنگی بیش از حد که دارای عوارض است)
2. هورمون‌های جنسی
افزایش ترشح آندروژن در دوران بلوغ (در مردان از بیضه‌ها و در زنان از قشر آدرنال)
استروژن
3. عوامل دارویی و غذایی
کلونیدین و لوودوپا با تحریک GHRH
هیپوگلیسمی (افت قند خون)، پروپرانولول و آرژینین (نوعی آمینو اسید) با جلوگیری از ترشح GHIH
ویتامین B3 یا نیاسین
4. ورزش خوب و مناسب
ورزش باید از نظر شدت و قدرت در سطح نسبتا بالا باشد تا تحریک ترشح هورمون صورت پذیرد.
5. خواب
خواب خوب و با کیفیت از لازمه‌های اصلی افزایش تولید و ترشح هورمون رشد است. در مورد کیفیت خواب دو اصل حائز اهمیت است :

میزان ساعت خواب چقدر باشد.
ساعت خواب در کدام محدوده از شبانه روز باشد.
میزان خواب برای افراد بالغ 7-8 ساعت و برای کودکان حتی تا 11 ساعت توصیه می‌شود.

از نظر محدوده زمانی بهترین ساعت خواب بین ساعت 10 شب الی 6 صبح می‎باشد، چرا که بهتر است عمق خواب شما بین ساعت 3 الی 5 بامداد باشد تا بیشترین میزان ترشح هورمون رشد برای شما اتفاق بیفتد، هرچند می‌توان گفت از حدود 1 الی 2 ساعت پس از خواب، ترشح هورمون رشد آزاد می‌شود، اما در مراحل سوم و چهارم خواب شما که همان عمق خوابتان می‌باشد، این ترشح به حداکثر خود می‌رسد.

حدود 50% از ترشح این هورمون در همین مراحل صورت می‌گیرد.

بی خوابی، کم خوابی، خواب بد موقع و در کل کیفیت نامطلوب خواب به شدت ترشح هورمون رشد را سرکوب می‌کند.

عوامل کاهنده هورمون رشد
عوامل کاهنده عبارتند از:

هورمون مهار کننده هورمون رشد یا سوماتوستاتین (GHIH) که پیش تر در باب آن توضیح دادیم.
چرخش هورمون رشد و هورمون IGF-1 که در پی خود تنظیمی هورمون‌ها سبب بازخورد منفی به هیپوفیز و هیپوتالاموس جهت ترشح بیشتر هورمون رشد می‌شود. (از این رو استفاده سرخود از سوماتروپین، بدون مشورت با پزشک می‌تواند اثرات نامطلوبی به روی ترشح این هورمون بگذارد)
قند خون بالا
گلوکوکورتیکوئید ها مانند کورتیزول که در مواقع استرس ترشح می‌شود. (استرس عامل سرکوب کننده ترشح هورمون رشد است)
دهیدروتستسترون (Dihydrotestosterone)
عملکرد هورمون رشد در بدن
عملکرد هورمون رشد را به طور کلی می توان اینگونه توصیف کرد:

هورمونی آنابولیک در بدن که سبب ساخت و ساز می‌شود!

مهمترین جنبه هورمون رشد همان افزایش قد در سنین کودکی می‌باشد که با گذراندن سن بلوغ و با بسته شدن صفحه رشد، افزایش قد دیگر صورت نمی‌گیرد و بیشتر رشد عرضی اتفاق خواهد افتاد.

فواید هورمون رشد
هورمون رشد علاوه بر افزایش قد، فواید بی‌شمار دیگری نیز دارد که عبارتند از:

افزایش احتباس کلسیم، افزایش املاح معدنی استخوان و تقویت استخوان
افزایش عضله سازی از طریق هایپرتروفی سارکومرها
افزایش چربی سوزی (در حد محدود)
افزایش سنتز (ساختن) پروتئین
تحریک رشد تمام اعضای داخلی بدن (به جز مغز)
نقش داشتن در هومئوستازی
کاهش جذب گلوکز توسط کبد
افزایش گلوکونئوژنزی در کبد
حفظ سلامتی جزایر لانگرهانس پانکراس
تحریک سیستم ایمنی بدن
افزایش سطح فعال هورمون‌های تیروئیدی (T3 و T4)
تحقیقات نشان داده‌اند که هورمون رشد در سنین بالا و میانسالی تا حد زیادی سبب بهبود روحیه در افراد می‌شود.
تاثیرات هورمون رشد بر روی کیفیت زندگی
مطالعات زیادی در این زمینه به خصوص در زمینه کمبود این هورمون انجام شده‌اند.

این مطالعات نشان داده‌اند که هورمون رشد برای جنبه‌های روحی و احساسی تاثیر به سزایی دارد و سطح انرژی و کیفیت زندگی وابسته به آن است.

احتمال ریسک ابتلا به افسردگی در افرادی که کمبود هورمون رشد دارند شایع تر است.

هورمون رشد و اختلالات شناختی
در این زمینه نیز مطالعات نشان داده‌اند که این هورمون می‌تواند بر روی یادگیری و حافظه نیز تاثیر داشته باشد، از این رو سوماتوتروپین می‌تواند برای برخی اختلالات شناختی مفید باشد.

موارد پزشکی و درمانی هورمون رشد
هورمون رشد در طیف موارد زیر کاربرد پزشکی و تجویزی دارد:

استفاده از سوماتروپین به عنوان دارو
برای افرادی که دچار کمبود سوماتوتروپین هستند، تزریق هورمون رشد می تواند گزینه مناسبی باشد که البته در موقعیت‌های خاص موثر واقع می‌شود. گرچه این استفاده می تواند به همراه عوارضی باشد و جهت انجام این اتفاق حتما باید نظارت دقیق بروی فرد انجام شود و تحت نظر متخصص باشد.
فواید استفاده از سوماتروپین
افزایش بافت عضلانی
کاهش میزان چربی
افزایش تراکم استخوانی
کاهش عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی عروقی
بهبود شرایط روحی و روانی
افزایش قد در کودکان
سوماتروپین همچنین می‌تواند در کوتاهی قامتی که در نتیجه کمبود هورمون رشد نیست هم موثر باشد.
تمامی این اتفاقات در صورتی ممکن است رخ دهند که استفاده از این هورمون به صورت مناسب، اصولی و در موقعیت ایده آل صورت گیرد.

بیماری‌هایی که سوماتروپین می‌تواند در درمان آنها موثر باشد:
نشانگان ترنر (Turner Syndrome)
نارسایی مزمن کلیه (Chronic kidney disease)
نشانگان پرادر ویلی (Prader–Willi syndrome)
محدودیت رشد جنینی (Intrauterine growth restriction)
کوتاهی قد شدید بدون دلیل شناخته شده
عوارض جانبی استفاده از سوماتروپین
سوماتروپین به عنوان یک دارو پذیرفته شده و در صورتی که استفاده درست و به جا از آن صورت گیرد، می‌توان از خواص دارویی آن سود برد.

اما سوماتروپین هم مانند سایر داروها، می‌تواند دارای عوارض جانبی باشد. برخی از این عوارض شایع و برخی بسیار نادر هستند.

واکنش و حساسیت محل تزریق رایج است. برخی از بیماران نیز ممکن است عوارضی مانند سندرم مجرای مچ دستی، تورم مفاصل، درد مفاصل و افزایش ریسک ابتلا به دیابت را تجربه کنند.

آکرومگالی نیز عارضه‌ای است که در صورت مصرف نادرست این هورمون، می‌تواند گریبانگیر بیماران شود. درضمن در مواردی نادر، می‌تواند پاسخ ایمنی نسبت به GH ایجاد نماید.

سوماتروپین همچنین می تواند عامل خطری برای لنفوم هاجکین (نوعی سرطان خون) باشد.

شما به‌عنوان یک بدنساز، از معجزه سوماتروپین (Somatropin) باخبرید؟ یا شاید هم برای نتیجه سریع ‌تازگی‌ها سراغ این دارو رفته‌اید و از عوارض سوماتروپین هم بی‌خبرید.

اگر حوصله شیوه‌های سنتی و تمرین با وزنه‌های سنگین را ندارید و می‌خواهید یک شبه عضله‌سازی‌تان سر به فلک بکشد، شاید پیشنهاد بعضی از هم‌باشگاهی‌هایتان این بوده که پاشو برو سوما بزن!

اما قبل از این‌که سراغ تزریق سوماتروپین بروید، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را بخوانید که شامل فواید، اثرات و عوارض استفاده از این دارو در بدنسازی است.

سوماتروپین یا هورمون رشد!
نترسید، آن‌قدرها هم که فکر می‌کنید سوماتروپین (Somatropin) عجیب غریب و ناشناخته نیست. بلکه نوعی هورمون رشد است که با نام تجاری H.G.H شناخته می‌شود. این هورمون در بدن همه ما به شکل طبیعی ترشح شده و باعث می‌شود تا در دوران بلوغ حسابی قد کشیده و تبدیل به یک انسان بالغ شویم.

هورمون رشد فقط مورد نیاز کودکان نبوده و بزرگ‌سالان هم به میزان مشخصی هورمون رشد نیاز دارند. اگر این میزان کمتر از حد مشخص شده باشد، بدن علائم خاصی را از خودش نشان می‌دهد:

• بدن درد
• ریزش مو
• پوست خشک و نازک
• افزایش کلسترول بد (LDL)
• هورمون گلیسرید بیش‌از‌حد
• کاهش قدرت و حجم عضلات
• افزایش وزن خصوصاً دور کمر
• افسردگی و اضطراب بیش‌ازحد
• فراموش کاری و سخت تمرکز کردن
• افزایش احتمال بیماری‌های قلبی و عروقی
• پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوانی
• کاهش میل جنسی

البته تصور نکنید تزریق این دارو به بدن، اختراع بدنسازان و مربیان ورزش بدنسازی است! بلکه از قدیم، پزشکان برای رشد کودکانی که مشکل کوتاه قامتی داشتند یا بیماران ایدزی که یک‌دفعه وزنشان پایین می‌آمد، از هورمون رشد یا سوماتروپین استفاده می‌کردند.

پس تا این‌جا متوجه شدیم که سوماتروپین اسم هورمون رشد انسانی است.همچنین بدن همه ما به‌طور طبیعی با همین هورمون، رشد کرده و بزرگ شدیم! چون این هورمون به‌صورت طبیعی در بدن وجود دارد، کسی این دارو را تزریق نمی‌کند. مگر زمانی‌که تجویز پزشک باشد.

اما گاهی بدنسازان حرفه‌ای (حرفه‌ای در سطح مسابقات جهانی) با تزریق آن برای بالا بردن رشد عضلات خود استفاده می‌کنند؛ و درست مثل دیگر داروهای بدنسازی، داروی بسیار گران هم مورد سوءمصرف قرار گرفته است!
تزریق آن (هورمون رشد) برای ورزشکاران و بدنسازان بالغ می‌تواند علاوه‌بر عوارض و یک‌سری فواید هم داشته باشد که باید نسبت به آن‌ها آگاه بود. در ادامه این فواید را باهم بررسی می‌کنیم:

۱. قدرت عضلانی را بیشتر می‌کند
سوما با تحریک سنتز کلاژن در بافت عضلات و تاندون‌ها ظرفیت بدنی ورزشکاران را بالا برده و باعث می‌شود تا در برنامه بدنسازی عملکرد بهتری از خود نشان دهند و عضلاتشان قدرت بیشتری در حین وزنه‌زدن داشته باشد.

۲. شکستگی استخوان را زودتر درمان می‌کند
هورمون‌های رشد یکی از هورمون‌هایی است که بعد از شکستگیِ استخوان باید پاسخ‌گوی این اتفاق باشد! دیگر مشخص است که اگر هورمون رشد اضافه به بدن تزریق شود، بدون شک منجربه درمان سریع‌تر شکستگیِ استخوان خواهد شد.

نکته: این کار فقط با تجویز پزشک انجام می‌شود.

۳. در ریکاوری و بهبود سریع‌تر تأثیر دارد
هورمون رشد یکی از هورمون‌هایی است که برای ریکاوری و بهبود زخم‌ها و آسیب‌های بدن به کمک شما آمده و در درمان تخریب عضلات پس از تمرین کمکتان خواهد کرد.

۴. سوماتروپین باعث کاهش چربی بدن می‌شود
یکی از دلایلی که بدنسازان تمایل به مصرف این دارو پیدا می‌کنند همین خاصیت فوق‌العاده آن یعنی کاهش سریع‌تر چربی و افزایش بافت عضلانی است. این مزیت خصوصاً برای کسانی‌که قصد عضله‌سازی خالص و کات‌کردن بدنشان را دارند، خیلی وسوسه‌برانگیز بوده و هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد.

باورتان می‌شود که یکی از دلایلی که باعث چاقی می‌شود، ضعیف‌شدن و کم‌شدنِ میزان ترشح هورمون‌های رشد است! زمانی‌که با رژیم و ورزش لاغر می‌شوید تازه هورمون‌هایتان به حالت عادی برگشته و این تنظیم هورمون باعث لاغری می‌شود و دیگر از عهده تجزیه چربی‌های بدنتان برمی‌آیند.

عوارض سوماتروپین برای بدن
اول از همه بگوییم که اگر بعد از مصرف این دارو هرکدام از علائم آلرژی‌زا مثل تنگی نفس، تورم صورت، لب‌ها و زبان را داشتید حتماً به پزشک مراجعه کنید.

علائم زیر هم ممکن است با مصرف سوما پیش بیاید. پس بهتر است با مشاهده این نشانه‌ها به پزشک مراجعه کنید:

• حالت تهوع و سرگیجه
• نفخ شکم
• باد کردن دست‌ها و پاها
• درد در ناحیه لگن و زانوها
• گوش درد، بالا رفتن دمای بدن، ورم
• درد در ناحیه بالای شکم که به کمر بزند
• مورمورشدن یا بی‌حسی در دست‌ها و انگشتان
• تورم و بزرگ‌شدن مفاصل فک، آرنج، نوک انگشتان
• افزایش فشار خون، خشکی دهن، بوی دهن، افزایش بیش از حد ادرار
• افزایش فشار جمجمه‌ای که باعث سردرد یا زنگ زدن گوش و مشکلات بینایی شود

ضرورت تزریق سوماتروپین برای بدنسازان
پیش از هر چیز باید بدانید هرکاری که بدنسازان حرفه‌ای انجام می‌دهند به این معنا نیست که ما هم انجام بدیم چراکه هر ورزشکاری ویژگی‌های خودش را دارد و حتی ممکن است حرفه‌ای‌ها هم اشتباه کنند.

نکته بعدی این است که تزریق یا مصرف این داروی بدنسازی که داروی حساس و مهمی است حتما باید با نظر پزشک انجام شود و هرگز هیچ شخصی در هیچ سنی به صورت خودسر و بدون تجویز پزشک استفاده نکند. چرا اینقدر تاکید روی نظر پزشک وجود دارد؟

چون مصرف این هورمون راه برگشتی ندارد! یک بار که هورمون رشد بزنی تا مدت زیادی درگیر پاکسازی و به حالت عادی برگشتن باید باشی!

دلیل دیگر لزوم نظر پزشک، مقدار و نحوه استفاده از سوماتروپین است. این دارو به خودی خود چیز بدی نیست. اما اگر در دوزهای نامناسب و زیاد تزریق شود باعث بروز عارضه «آکرومگالی» می‌شود!

اما این داروی بدنسازی زیاد از حد فقط شما را غول نمی‌کند. این دارو اگر در دوز نامناسب استفاده شود ممکن است باعث توده سرطانی شود یا در دستگاه قلبی عروقی شما مشکلات جدی به وجود آورد. مواردی که گفته شد برای مصرف آن در دوزهای نامناسب و بدون تجویز پزشک بود که بسیار خطرناک و پرعارضه است.

مصرف این آمپول پر سر و صدا برای بدنسازان آماتور
این دارو که خود بدنسازان به آن سوما هم می‌گویند در دنیای بدنسازی حرفه‌ای و آماتور خیلی محبوب است! خیلی از ورزشکاران برای افزایش رشد عضلات و سرعت دادن به پروسه هایپرتروفی و کات از سوما استفاده می‌کنند. حتی با وجود گران بودن این دارو بازهم بعضی‌ها به هر زحمتی که شده این دارو را تهیه می‌کنند تا یک بدنساز بسیار درشت هیکل شوند.

تداخل داروها با آمپول سوماتروپین
مصرف سوما با بعضی داروها تداخل دارد. اگر هرکدام از داروهای زیر را مصرف می‌کنید، برای تزریق هورمون رشد با پزشکتان مشورت کنید:

داروهای دیابت یا انسولین
قرص‌های جلوگیری یا هورمونی
برخی استروئیدها (پردنیسون، دکسامتازون، متیلپردنیزولون و…)
بعضی داروهای گیاهی و ویتامین‌ها هم ممکن است که با سوما تداخل دارویی داشته باشد.
زمان و نحوه تزریق سوماتروپین
بهترین زمان مصرف سوما به‌صورت ناشتا، قبل و بعد از تمرین، و قبل خواب است. با توجه به علم مربی و سابقه ورزشی‌تان در یک یا دو زمان گفته‌شده تزریق انجام می‌شود.

خب، حالا که از عوارض سوما آگاه شدید، بهتر است به‌سراغ میزان و چگونگی مصرف این هورمون برویم. این‌که چه میزان از این دارو مصرف می‌کنید، کاملاً بستگی به هدفتان از استفاده و برند هورمون رشد دارد.

سوما به‌صورت زیرپوستی و دور ناف تزریق می‌شود. چون احتمال دارد که زود در معده‌ هضم شود و به عضلاتتان نرسد. در هر صورت بهترین کار کمک گرفتن از پزشک متخصص برای انجام تزریقات است.

شرایط نگهداری سوماتروپین
شرایط نگهداری سوما، بستگی به برندی دارد که خریداری کرده‌اید، البته باید آن را در یخچال بگذارید. بهتر است شرایط نگهداری آن را از متصدی داروخانه بپرسید. همچنین حتماً قبل از خرید تاریخ مصرف سوما را بررسی کنید. دقت داشته باشید که اگر تاریخ مصرف هورمون رشد منقضی شد، بدون هیچ شکی آن را دور بیندازید.